Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, kamu görevlisi olmayı hedefleyen bireylerin geçmişini inceleyerek, devletin güvenliğini tehdit edebilecek bir durum olup olmadığını değerlendiren süreçlerdir. Bu prosedürler, özellikle 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde, kamu görevlilerinin atanması öncesinde zorunlu hale gelir.
Güvenlik soruşturması, kişinin suç geçmişi, terörle bağlantıları, ideolojik eğilimleri ve toplumsal düzene aykırı hareketleri gibi unsurlar üzerinden yapılan detaylı bir inceleme iken, arşiv araştırması ise devletin çeşitli kurumlarının kayıtlarından elde edilen bilgilerle geçmişteki cezai durumu ve diğer potansiyel tehditleri ortaya koymayı amaçlar.
Hem güvenlik soruşturması hem de arşiv araştırması, devletin güvenliğini sağlama amacı taşır ve yargı denetimine tabi olup, kişinin temel haklarının ihlali olmadan yapılması gerekir. Bu süreçler, sadece kamu görevlerine atanacak kişiler için değil, aynı zamanda belirli izinler ve özel yetkiler için de uygulanır. Sonuç olarak, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, devletin düzenini ve güvenliğini koruma amacı güderken, hukukun belirlediği sınırlar içinde yürütülmesi gereken önemli prosedürlerdir.
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun amaç ve kapsam başlıklı 1. Maddesine göre,
“Bu Kanun, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının yapılmasına ve elde edilecek verilerin kullanılmasına ilişkin temel ilkeleri, kimler hakkında yapılacağını, araştırma konusu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğunu, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağını, hangi mercilerin soruşturma ve araştırma yapacağını, Değerlendirme Komisyonunun oluşumu ve çalışma usul, esaslarını, veri güvenliği ile verilerin saklanma ve silinme sürelerini düzenlemektedir.”
1. Güvenlik Soruşturması Nedir?
Güvenlik soruşturması, kamu görevlerine atanacak, belirli izinleri alacak veya özel yetkilerle donatılacak bireylerin geçmişlerinin ve mevcut durumlarının devletin güvenliğine, kamu düzenine veya toplumsal yapıya tehdit oluşturup oluşturmadığını değerlendiren kapsamlı bir inceleme sürecidir. Bu süreç, devletin düzenini, güvenliğini ve kamu hizmetlerinin etkinliğini sağlamak amacıyla yapılır. Güvenlik soruşturması, devletin çeşitli güvenlik birimleri tarafından yürütülür ve bu birimler, kişinin geçmişteki suçları, terörle bağlantıları, ideolojik eğilimleri, toplumsal faaliyetleri ve devlete karşı olabilecek herhangi bir düşmanlık eğilimlerini araştırır. Bu inceleme, yalnızca kişinin suç geçmişiyle sınırlı kalmaz, aynı zamanda kişinin toplumsal davranışları, önceki iş deneyimleri ve devletle ilişkileri de göz önünde bulundurulur.
657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu gibi mevzuatlar, güvenlik soruşturmasını kamu görevlisi adayları için zorunlu kılmaktadır. Kamu kurumlarına atanacak her birey, özellikle de kamu güvenliğini tehdit edebilecek bir pozisyonda görev alacak olanlar, bu soruşturma sürecine tabi tutulur. Güvenlik soruşturmasının kapsamı, devletin gizli ve hassas bilgilerine erişebilecek bireyleri de içerdiğinden, bu kişilerin güvenlik tehdidi oluşturup oluşturmayacağı titizlikle incelenir.
Bu süreçte elde edilen bilgiler, kamu görevlisinin atama, terfi veya görevdeki devamlılığına ilişkin kararların alınmasında etkili olur. Güvenlik soruşturmasının sonucu, kişinin kamu görevine uygun olup olmadığını belirlerken, kişilerin haklarının ihlali olmadan ve yasal çerçevede yapılması gereken bir işlemdir. Ayrıca, bu süreçlerde, kişi hakkında elde edilen verilerin gizliliği de son derece önemlidir.
Eğer güvenlik soruşturması sonucu olumsuz bir değerlendirme yapılırsa, kişi kamu görevine atanamaz veya belirli görevlerden men edilebilir. Ancak bu tür olumsuz kararlar, yargı denetimine tabi olup, kişi kendisine yapılan değerlendirmeyi hukuki yollardan sorgulayabilir. Bu bağlamda, güvenlik soruşturması süreci, hem devletin güvenliğini koruma amacı taşır hem de kişilerin haklarının korunmasını gözeterek adil ve şeffaf bir şekilde yürütülmesi gereken bir prosedürdür.
Arşiv Araştırması Nedir?
Arşiv araştırması, bir kişinin geçmişine dair devletin çeşitli güvenlik birimleri ve kamu kurumları tarafından tutulan kayıtların incelenmesidir. Bu araştırma, özellikle kamu görevlerine atanacak, terfi edecek veya belirli izinler alacak kişilerin güvenlik açısından tehdit oluşturup oluşturmadığını belirlemek için yapılır. Arşiv araştırmasında, kişinin suç geçmişi, terörle bağlantıları, ideolojik eğilimleri, toplumsal düzeni bozabilecek davranışları ve devlete karşı olabilecek herhangi bir olumsuz durumu araştırılır. Bu süreç, güvenlik soruşturması ile birlikte gerçekleştirilebilir ve kişinin kamu görevlerine uygunluğunu değerlendirmeye yardımcı olur.
Arşiv araştırması, devletin arşivlerinde yer alan bilgileri kullanarak kişinin geçmişteki cezai durumunu, devletle olan ilişkilerini ve güvenlik açısından risk taşıyan olası bağlantılarını incelemeyi amaçlar. Ayrıca, kişinin sabıka kaydı, terörle ilişkili faaliyetleri veya diğer güvenlik riski taşıyan durumlar, bu araştırma sırasında incelenen unsurlar arasında yer alır. Arşiv araştırması, devletin güvenliğini sağlamak ve kamu düzenini korumak adına kritik bir öneme sahiptir. Ancak bu süreç, kişilerin temel haklarını ihlal etmeyecek şekilde, yasal çerçeveler içinde ve adil bir şekilde yapılmalıdır.
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırmasında İncelenen Kriterler Nelerdir?
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında incelenen kriterler 7315 Sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nda açıkça düzenlenmiştir.
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun arşiv araştırması başlıklı 4. Maddesine göre:
“(1) Arşiv araştırması;
- a) Kişinin adli sicil kaydının,
- b) Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından hâlen aranıp aranmadığının,
- c) Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
- ç) Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin onüçüncü fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
- d) Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.”
7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun güvenlik soruşturması başlıklı 5. Maddesine göre:
“(1) Güvenlik soruşturması, arşiv araştırmasındaki hususlara ilave olarak kişinin;
- a) Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
- b) Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
- c) Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.”
Güvenlik Soruşturmaları Kim Tarafından Yapılır?
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yapılmakla beraber görevli birimler, kendilerine iletilen taleple sınırlı olarak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşları arşivlerinden ve elektronik bilgi işlem merkezlerinden gerekli bilgi ve belgeler ile Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendi kapsamındaki karar ve kayıtları almaya yetkilidir.
Güvenlik Soruşturması Yapılması Ne Kadar Sürer?
Güvenlik Soruşturması Ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmeliğinin “Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında izlenecek yöntem” başlıklı 11/7. Maddesinde güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının ne kadar sürede kuruma bildirilmesi gerektiği hususunda düzenleme yapmıştır. İlgili 11/7. maddeye göre:
- a) Arşiv araştırması sonuçları en geç 30 iş günü,
- b) Güvenlik soruşturması sonuçları en geç 60 iş günü,
içinde talep eden kuruma bildirilir. Soruşturma ve araştırma sonucunu içeren bilgi ve belgeler, ilgilinin işlemini yapan kurum dosyasında asgari “gizli” gizlilik derecesinde aidiyet konusuna göre fiziki ve/veya elektronik ortamda muhafaza edilir. Ancak bu bilgi ve belgelerden istihbari faaliyetlere konu olanlar elektronik ortamda muhafaza edilemez.
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Sonucunda İşten Atıldım, İptalini İsteyebilir miyim?
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması halinde, ilgili kişi belirli başvuru yollarına başvurarak, kararın düzeltilmesini veya iptal edilmesini talep edebilir. Bu başvuru yolları, idari başvuru ve dava yolu olmak üzere iki ana başlıkta incelenebilir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması durumunda, ilgili kişi öncelikle idari başvuru yolunu kullanabilir. Kararın tebliğinden itibaren 60 gün içinde, kişi işlemi gerçekleştiren makamın üst makamına başvurabilir. Eğer bir üst makam bulunmuyorsa, başvuru doğrudan işlemi yapan makama yapılır. Bu başvuru, olumsuz kararın geri alınması, düzeltilmesi veya değiştirilmesi talebiyle yapılır. İdari başvuru, bir düzeltme talebi olduğundan, başvurulan makamın takdirine bağlı olarak işlem yeniden değerlendirilebilir. Dava yoluna başvurulacaksa, kararın tebliğinden itibaren yine 60 gün içerisinde ilgili mahkemeye dava açılabilir.
Sonuç olarak, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması durumunda, ilgili kişi hem idari başvuru yapabilir hem de idari yargıda dava açarak, hukuki haklarını savunabilir. Bu başvuru yolları, kişilerin kamu görevlerine uygunluklarının doğru bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak ve adil bir karar alınmasını temin etmek amacı taşır. Bu konu hakkında yasal süreci başlatmak ve devam ettirmek için bir profesyonelden hukuki yardım alınması önemlidir. İdare hukuku ile ilgili makalemize de göz atabilirsiniz.