Miras hukuku, kişinin ölümünden sonra malvarlıkları üzerinde yapmak istedikleri ölüme bağlı tasarrufları ve bu malvarlığının yasal ve atanmış mirasçıları arasında paylaşım koşulları gibi konuları inceleyen bir özel hukuk dalıdır. Miras hukukunu, mirasbırakanın ölümü üzerine sonra ermeyen hak ve borçlara ilişkin hukuki düzenlemelerde bulunan bir hukuk dalı olarak da tanımlayabiliriz.
Miras hukuku alanında mirastan çıkarılma, mirastan yoksunluk, mirastan feragat gibi birçok kavram olmakla beraber bu makalemizde mirastan çıkarılma (ıskat) kavramı ve mirastan çıkarılmaya ilişkin birçok konuya değineceğiz.
MİRASÇILIKTAN ÇIKARMA NEDİR?
Mirasçılıktan çıkarma bir diğer adıyla mirastan ıskat, mirasbırakan kişinin saklı pay sahibi mirasçısını tek taraflı bir ölüme bağlı tasarrufla mirasçılıktan çıkarması işlemidir. Bahsedilen saklı paylı mirasçılar Türk Medeni Kanunu’nun 506. Maddesi uyarınca, miras bırakanın altsoyu, miras bırakanın anne babası ve miras bırakanın sağ kalan eşidir.
Türk Medeni Kanunu’nun 506. maddesi, Saklı pay aşağıdaki oranlardan ibarettir:
- Altsoy için yasal miras payının yarısı,
- Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri,
- Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde
yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü.
Miras bırakanın saklı paylı mirasçısını mirasından çıkarabilmesi için hukuki olarak bazı şartların varlığı gerekmektedir. Aksi takdirde mirasçılıktan çıkarma işlemi geçersiz sayılmaktadır.
MİRASÇILIKTAN ÇIKARMANIN SEBEPLERİ NELERDİR?
Mirastan çıkarma sebepleri, Türk Medeni Kanunu’nun 510. Maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre;
“Mirasçılıktan çıkarma
Sebepleri
Madde 510- Aşağıdaki durumlarda mirasbırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:
- Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,
- Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse.”
Makalemizde izah ettiğimiz gibi miras bırakan kişi, mirastan çıkarmak istediği saklı paylı mirasçısını yapacağı bir ölüme bağlı tasarrufla mirastan çıkarabilmektedir. Ancak bu işlemi gerçekleştirebilmesi için bazı sebeplerin varlığı gerekmektedir. İlgili kanun maddesi uyarınca, miras bırakan veya miras bırakanın aile üyelerine karşı mirasçı ağır bir suç işlemişse ya da aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse miras bırakan, saklı paylı mirasçısını mirastan çıkarabilmektedir.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’ne göre, “Mirasdan iskat, mahfuz hissenin temelini teşkil eden aile dayanışmasının zedelendiği hallerde, mahfuz hisseli mirasçıyı mirasdan uzaklaştırma olanağını miras bırakana tanıyan ölüme bağlı bir tasarruftur. Bu tasarrufla vasiyetci mahfuz hisseli bir mirasçısını miras hakkından ve mahfuz hissesinden yoksun bırakır. Normal koşullarda vasiyetci mahfuz hisse üzerinde tasarruf edemez, etse bile bu tenkis yolu ile iskat olunan mirasçılara dönebilir. Ancak iskat yolu ile ve iskat sebeplerinin gerçekleşmesi halinde mahfuz hisseden yoksun kalma konusu gündeme gelir. Vasiyetçi her zaman ve dilediği taktirde mahfuz hisse dışında kalan hisseler üzerinde dilediği gibi tasarruf edebilir. Onun için mirasdan iskat sadece mahfuz hisseli mirasçılar hakkında hüküm ifade eder. Mirastan iskat murisin tek taraflı ölüme bağlı bir tasarrufu ile gerçekleşir.”
MİRASÇILIKTAN ÇIKARMANIN ÇEŞİTLERİ
Türk Medeni Kanununda mirasçılıktan çıkarma halleri olarak iki duruma işaret edilmiştir. Bunlardan birincisi mirasçılıktan cezai nedenlerle çıkarma ve ikincisi mirasçılıktan koruyucu çıkarmadır. Mirastan çıkarma çeşitlerini ayrıntılı olarak izah etmek gerekirse;
a. CEZAİ ISKAT
Makalemizde daha önce de izah ettiğimiz gibi mirasçılıktan çıkarmanın bir hali olarak mirasçılıktan cezai nedenlerle çıkarma yani cezai ıskat gösterilmiştir.
Cezai ıskat, Türk Medeni Kanunu’nun 510. Maddesinde düzenlenmiş olup ilgili maddeye göre,
“Aşağıdaki durumlarda miras bırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:
- Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,
- Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi’nin 2013/15148 E. 2013/16683 K. Sayılı kararına göre,
“Cezai (olağan) iskat sebepleri iki kısımda incelenebilir.
- Mirasçının murisine ve onun yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesidir. Bu suçun tamamlanması şart olmadığı gibi bu konuda bir mahkumiyet kararı bulunması da koşul değildir. Afdan ve zamanaşımından yararlanılmasının da önemi yoktur.
Ağır suçdan amaç miras bırakanın şahsiyet haklarına, beden tamlığına, mamelekine yönelik onunla aile bağlarının kopduğunu gösteren hukuka aykırı bir fiildir. Bunun belirlenmesinde ceza hukuku değil Medeni Hukuk kuralları gözönünde bulundurulacaktır. Mirasbırakanın yakınlarına karşı aynı nitelikte işlenen suçlarda iskat nedenidir. Yani suçun mutlaka murise karşı işlenmiş olması da koşul değildir.
Yakınlık kavramına murisin sevgi, saygı ve bağlılık duyduğu tüm kişiler örneğin arkadaşlar, nişanlı, öğretmen, öğrenci, ona bakan onu koruyan veya onun baktığı, koruduğu v.b. kişilerde dahildir (MK. 457/1 md.). - Mirasçının murise ve ailesine karşı kanunen mükellef olduğu aile hukuku vazifelerini büyük bir kusurlu davranışla yerine getirmemesi (MK. 457/2. md.). Örneğin; Medeni Kanunun 151.maddesinde düzenlenen sadakat, yardım, bağlılık, çocuklara itina gösterme görevini yapmaması, Ana baba ve çocukların karşılıklı sevgi ve saygı şefkat bağları, yoksulluğa ve zarurete düşmede yardım yükümlülüğü, nafaka borcu (MK. madde 315) aile birlik ve huzuru bozan davranışlarda bulunmama ilkelerine aykırı hareketler v.b. gibi.
Aynı nedenlerle evlatlık da mirasdan iskat edilebilir veya aynı nedenlere dayalı olarak evlatlığın evlatlık ilişkisinin kaldırılması davası da açılabilir (MK. madde 258, 457).
Ancak, bu haklar şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğundan mirasçılara geçmez, sadece muris tarafından kullanılabilir. Mirasçılar bu konuda açılmış bir dava varsa murisin ölümü halinde bu davalara devam edebilirler.
İskat sebebi açık olmalı, belirli bir eyleme, işleme ve davranışa dayanmalıdır. Sadece mirasdan iskat ettim, miras dışı bıraktım, bana ilgi göstermedi v.b. gibi gerekçesiz sözler yeterli sayılmamalıdır. İskat sebebi kabul edilen olayların delillerinin gösterilmesi de mirasçının iskata itirazı halinde diğer tarafa kolaylık sağlayacağından, tasarrufda yer almalıdır (MK. madde 512/2).”
b. KORUYUCU ISKAT
Türk Medeni Kanununda mirasçılıktan çıkarma hallerinden olan ikinci hal ise koruyucu ıskattır. Koruyucu ıskat, tamamen iyi niyete dayalı olan ve miras bırakanın alt soyunu korumaya yönelik bir haldir.
Koruyucu ıskat hali Türk Medeni Kanunu’nun 513. Maddesinde düzenlenmiş olup ilgili maddeye göre,
“Mirasbırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi bulunan altsoyunu, saklı payının yarısı için mirasçılıktan çıkarabilir. Ancak, bu yarıyı mirasçılıktan çıkarılanın doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülemesi şarttır.
Miras açıldığı zaman borç ödemeden aciz belgesinin hükmü kalmamışsa veya belgenin kapsadığı borç tutarı mirasçılıktan çıkarılanın miras payının yarısını aşmıyorsa, mirasçılıktan çıkarılanın istemi üzerine çıkarma iptal olunur.”
İlgili kanun maddesinde de görüleceği üzere koruyucu ıskat, miras bırakanın alt soyunu koruma amacıyla alt soyun saklı payının yarısının mirasçının çocuklarına özgülenmesine yöneliktir.
MİRASÇILIKTAN ÇIKARMA YÖNTEMLERİ
Bahsedilen sebeplerin ortaya çıkması halinde mirasçılıktan çıkarma durumu kendiliğinden oluşmayacaktır. Mirasçılıktan çıkarma için miras bırakanın iradesi gerekmektedir. Miras bırakan, saklı paylı mirasçısını yapacağı ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan çıkarabilmektedir. Ölüme bağlı tasarruftan sözü edilen ise vasiyetname ile mirasçılık sözleşmesidir.
Dolayısıyla miras bırakan, mirastan çıkarmak istediği saklı paylı mirasçısını vasiyetname ya da miras sözleşmesi yaparak mirasçılıktan çıkarabilmektedir.
MİRASÇILIKTAN ÇIKARMANIN SONUÇLARI
Cezai ıskatta, mirasçılıktan çıkarılan saklı pay mirasçısı, mirastan çıkarılmış olacağından mirasçılık sıfatını kaybedip mirastan pay alamayacaktır. Mirasçılıktan çıkarılan kişinin payı, saklı paylı mirasçılarına intikal edecektir.
Koruyucu ıskatta ise saklı paylı mirasçı, mirasçılık sıfatını kaybetmez ve saklı payının yarısı oranında mirasın paylaşımına katılabilir.
Türk Medeni Kanunu’nda mirasçılıktan çıkarmanın hükümleri düzenlenmiş olup hükümler başlıklı 511. Maddeye göre,
“Mirasçılıktan çıkarılan kimse, mirastan pay alamayacağı gibi; tenkis davası da açamaz.
Mirasbırakan başka türlü tasarrufta bulunmuş olmadıkça, mirasçılıktan çıkarılan kimsenin miras payı, o kimse mirasbırakandan önce ölmüş gibi, mirasçılıktan çıkarılanın varsa alt soyuna, yoksa mirasbırakanın yasal mirasçılarına kalır.
Mirasçılıktan çıkarılan kimsenin altsoyu, o kimse mirasbırakandan önce ölmüş gibi saklı payını isteyebilir.”
MİRASTAN ÇIKARMAYA İTİRAZ
Türk Medeni Kanunu’nun 512. Maddesine göre,
“Mirasçılıktan çıkarma, mirasbırakan ancak buna ilişkin tasarrufunda çıkarma sebebini belirtmişse geçerlidir.
Mirasçılıktan çıkarılan kimse itiraz ederse, belirtilen sebebin varlığını ispat, çıkarmadan yararlanan mirasçıya veya vasiyet alacaklısına düşer.
Sebebin varlığı ispat edilememiş veya çıkarma sebebi tasarrufta belirtilmemişse tasarruf, mirasçının saklı payı dışında yerine getirilir; ancak, mirasbırakan bu tasarrufu çıkarma sebebi hakkında düştüğü açık bir yanılma yüzünden yapmışsa, çıkarma geçersiz olur.”
Mirastan çıkarılan kimse, çıkarmanın haksız olduğu takdirde itiraz edebilir, çıkarmanın iptalini ya da tenkisini isteyebilmektedir.
Yargıtay 3. Hukuk Dairesinin bir kararına göre,
“Dava, iskat olunan şahıs dışındaki ıskattan yararlanan diğer kanuni mirasçılar aleyhine açılır.
Genel olarak iskata itiraz nedenleri:
Davacı genel olarak vasiyetcinin ehliyetsiz olduğunu, iskatın hata, hile, ikrah sonucu yapıldığını ortaya koyarsa veya vasiyetname şeklen geçersiz ise iskat tasarrufu iptal edilir ve mirasçı iskat edilmemiş gibi tüm miras hakkına kavuşur.
Özel olarak iskata itiraz nedenleri:
Cezai (olağan) iskatın hükümsüz kılınması konusunda ölüme bağlı tasarrufun genel olarak hükümsüzlüğü yanında Medeni Kanunun 512.maddesinde belirlenen bazı özel durumlarda mirasdan iskat edilen mirasçıya, iskata ilişkin ölüme bağlı tasarrufa itiraz ederek onu kısmen veya tamamen etkisiz bırakma imkanı tanınmıştır.
İskat edilen mirascı, bu itirazını duruma göre tenkis veya iptal davası açmak suretiyle gerçekleştirir.
TMK’nun 510.maddesinde “Mirasbırakanın ölüme bağlı bir tasarruf ile saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarma sebebi olarak, 1)Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse, 2) Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse mirasçılıktan çıkarabilir” hükmü getirilmiştir. (Ayrıca mirasçının temyiz kudretine haiz olarak kasıtlı ve kusurlu davranışlarıyla belirli bir fiili yapması şartı aranacaktır. Ancak, muris kusurlu davranışı ile ıskata neden olan olaylara sebep olmuş ise iskat şartları oluşmayabilir. Bu hususun takdiri ise olayların akışına göre, hakime aittir.)
TMK’nun 512/1. maddesinde “Mirasçılıktan çıkarma, mirasbırakan ancak buna ilişkin tasarrufunda çıkarma sebebini belirtmişse geçerlidir.” 2.fıkrasında “Mirasçılıktan çıkarılan kimse itiraz ederse, belirtilen sebebin varlığını ispat, çıkarmadan yararlanan mirasçıya veya vasiyet alacaklısına düşer”. 3.fıkrasında ise “Sebebin varlığı ispat edilememiş veya çıkarma sebebi tasarrufta belirtilmemişse tasarruf, mirasçının saklı payı dışında yerine getirilir; ancak, mirasbırakan bu tasarrufu çıkarma sebebi hakkında düştüğü açık bir yanılma yüzünden yapılmışsa, çıkarma geçersiz olur” hükmü getirilmiştir.” (2013/15148 E. 2013/16683 K.)
KAYNAKÇA
1-Türk Medeni Kanunu
2-Dr. Öğr. Üyesi Dilşah Büşra Kartal, Yargıtay Kararları Işığında Mirasçılıktan Çıkarmanın Geçerlilik Şartları
3-Yargıtay Karar Arama
4-Arş. Gör. Oğuz ERSÖZ, Mirasçılıktan Cezalandırıcı Çıkar