Tutuklama, suç işlendiği şüphesiyle aleyhine suç isnat edilen şüpheli veya sanığın, mahkeme kararıyla cezaevine konarak özgürlüğünden geçici olarak yoksun bırakılmasıdır. Bu tedbir, maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi ve yargılama sürecinin sağlıklı bir şekilde tamamlanabilmesi amacıyla uygulanır.
Tutuklama kararının hukuka uygun olabilmesi için belirli şartların sağlanması gerekir. Tutuklama; kişilerin hürriyetini, suçluluğu kesinleşmeden, yani hakkında kesin bir karar verilmeden kısıtladığı için son derece dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Bu nedenle tutuklama kararı, yalnızca belirli koşullar altında verilebilir ve bu kararı vermeye yetkili makam da önemlidir. Tutuklama; en ağır güvenlik tedbirlerinden biridir, bu nedenle yalnızca kaçma, delil karartma veya suçun tekrar işlenmesi gibi somut tehlikelerin varlığı durumunda uygulanabilir.
Tutuklama kararının verilmesi, adaletin sağlanabilmesi için son çare olarak değerlendirilir. Dolayısıyla, hukuki süreçte sadece gerekli olduğu durumlarda başvurulması gereken bir tedbirdir ve sıkı şartlara tabidir.
Tutuklama Kararı İçin Aranan Şartlar Nelerdir?
Tutuklama hükümleri, 5271 sayılı yürürlükteki Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 100. maddesinde düzenlenmiştir:
- Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin olması,
- Tutuklama nedeninin bulunması halinde, şüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir.
Tutuklama Kararını Kim Verir?
1. Soruşturma Aşamasında Tutuklama Kararı
Soruşturma aşamasında, şüphelinin tutuklanması için Cumhuriyet savcısının talebi üzerine, sulh ceza hâkimi tarafından karar verilir.
2. Kovuşturma Aşamasında Tutuklama Kararı
Kovuşturma aşamasında ise sanığın tutuklanmasına karar verilmesi için yine Cumhuriyet savcısının istemi veya mahkemenin re’sen alacağı bir karar gereklidir.
Bu istemlerin her iki evrede de, tutuklama kararının verilmesi için somut bir gerekçenin sunulması zorunludur. Yani, adli kontrol önlemlerinin yetersiz kalacağına dair hukuki ve fiili nedenler açıkça belirtilmelidir.
Kolluk Kuvvetleri Tutuklama Kararı Verebilir Mi?
Kolluk kuvvetlerinin yani polis, jandarmanın tutuklama kararı verme yetkisi yoktur. Ayrıca cumhuriyet savcısının da kişinin tutuklanmasına karar verme gibi bir yetkisi bulunmamaktadır.
Tutuklama İle Gözaltına Alınma Aynı Şey Midir?
Gözaltı ve tutuklama, her ikisi de Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenmiş olan koruma tedbirleri olmakla birlikte, farklı müesseselerdir. Her iki uygulama da kişinin özgürlüğünü kısıtlayan önlemler olsa da, uygulanma şekilleri ve yasal dayanakları açısından önemli farklar içerir.
Gözaltı, şüpheli hakkında bir savcı tarafından verilen karar ile uygulanırken, tutuklama yalnızca bir hakim tarafından karara bağlanabilir. Gözaltı süreci, şüphelinin kısa bir süreliğine, genellikle 24 saat boyunca gözaltında tutulması anlamına gelir. Ancak, tutuklama kararı verildiğinde, kişi cezaevine konulur ve tutukluluk süresi gözaltı süresine kıyasla çok daha uzun olabilir.
Başka bir fark da, gözaltı ve tutuklama sürecinde tutulan yerlerin farklılık göstermesidir. Gözaltındaki kişi nezarethaneye alınırken, tutukluluk durumunda kişi cezaevine yerleştirilir.
Tutuklama Nedenleri Nelerdir?
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun madde 100/2’de düzenlenen tutuklama nedenleri:
- Şüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı şüphesini uyandıran somut olguların olması,
- Şüpheli veya sanığın davranışlarının;
- Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme yönünde kuvvetli şüphe oluşturması,
- Tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişiminde bulunma yönünde kuvvetli şüphe oluşturması.
Tutuklanan Kişinin Hakları Nelerdir?
1. Tutuklanma veya Suçlanma Nedenlerini Öğrenme Hakkı
Tutuklama kararı, şüpheli veya sanığa sözlü olarak bildirilmelidir. Ayrıca tutuklama kararının yazılı örneği de verilmelidir.
2. Haklarını Öğrenme Hakkı
Şüpheli veya sanık tutuklandığında, tüm yasal hakları kendisine açıkça bildirilmelidir: Avukat tutma, yakınlarına haber verme, sağlık kontrolü, susma hakkı vb.
3. Kanıtlara Erişim Hakkı
Tutuklu kişi, kendisine yöneltilen suçlamalara dair tüm delillere erişim hakkına sahiptir.
4. Avukat Yardımından Yararlanma Hakkı
Tutuklu kişi, istediği avukatı seçme ve avukatıyla iletişim kurma hakkına sahiptir. Avukat desteği, etkili savunma için kritik öneme sahiptir.
5. Susma Hakkı
Şüpheli veya sanık, kimlik bilgileri dışında hiçbir soruya yanıt vermek zorunda değildir. Bu, adil yargılanma hakkının bir parçasıdır.
6. Kefaletle (Güvenceyle) Salıverilmeyi İsteme Hakkı
CMK madde 109, tutuklama yerine adli kontrol uygulanabileceğini belirtir. Mahkeme, belirli bir güvence miktarı karşılığında serbest bırakılma kararı verebilir.
7. Yakınlarıyla Görüşme Hakkı
İnfaz Kanunu’nun 114. maddesi gereği tutuklu, soruşturma veya kovuşturma aşamasında cezaevi kurallarına tabidir. Ancak belirli kısıtlamalar getirilebilir.
Tutukluluk Süresi Ne Kadardır?
1. Soruşturma Evresinde Tutukluluk Süresi
- Ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen suçlarda: en fazla 6 ay
- Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda: en fazla 1 yıl
- Devlet güvenliği, anayasal düzene karşı suçlar, terör suçlarında: en fazla 1 yıl 6 ay + 6 ay uzatma
2. Kovuşturma Evresinde Tutukluluk Süresi
- Ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen suçlarda: 1 yıl + 6 ay uzatma
- Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda: 2 yıl + 1 yıl uzatma
- Devlet güvenliği ve terör suçlarında: 5 yıla kadar uzatma
Tutukluluk Kararına İtiraz Edilebilir Mi?
CMK madde 104’e göre tutuklama veya tutukluluğun devamına dair kararlara her aşamada itiraz edilebilir.
CMK Madde 104 – Şüpheli veya Sanığın Salıverilme İstemleri
- Her aşamada salıverilme istenebilir.
- Kararı hâkim veya mahkeme verir; bu kararlara itiraz edilebilir.
- İtirazlar Yargıtay veya bölge adliye mahkemesi tarafından dosya üzerinden değerlendirilir.
Tutuklama Kararına Kimler İtiraz Edebilir?
Şüpheli veya sanık, yasal temsilcisi, müdafiisi ve eşi itirazda bulunabilir.
Tutuklama Kararına İtiraz Nereye ve Nasıl Yapılır?
Kararı öğrenme tarihinden itibaren 2 hafta içinde, kararı veren mercie dilekçe ile veya zabıt kâtibine beyanla yapılır. İtirazı yerinde görmeyen mahkeme, itirazı incelemeye yetkili merciye en geç 3 gün içinde gönderir. (CMK madde 268/1)