Tüketici Hukuku

6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamaları kapsayan bir hukuk dalıdır. İlerleyen teknoloji ile beraber gelişen e-ticaret uygulamaları sebebiyle son zamanlarda oldukça önem kazanmaya başlamıştır.

HDY Hukuk & Danışmanlık; Tüketici uyuşmazlıkları, İlgili mevzuata uygun aksiyonlar almak, Tüketici Hakem Heyeti ve Tüketici Mahkemeleri nezdinde tüketici ve sağlayıcı arasındaki uyuşmazlıkların çözümü, Tüketici ile ticari veya mesleki amaçlarla hareket edenler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlemler ile ilgili tüm dava ve işlerde hukuki danışmanlık vermektedir.

TÜKETİCİ HUKUKU NEDİR?

Tüketici hukuku, tüketicinin sahip olduğu hak ve çıkarlarını üretici veya satıcı firmaya karşı korumayı amaçlayan bir hukuk dalıdır. Tüketici, mal veya hizmetin satın alınması, kullanılması ve iade edilmesi gibi konularda çeşitli haklara sahiptir. Tüketici hukuku, ilgili bu hakların tüketiciye tanınmasını, tüketicinin korunmasını ve ilgili ilişkinin hukuka uygun bir şekilde uygulanmasını sağlamaktadır.

Tüketici hukuku, aynı zamanda tüketici ile işletme arasındaki sözleşmelerin geçerliliğini, şartlarını ve hukuka uygunluğunu düzenlemektedir.

TÜKETİCİ HUKUKUNUN AMACI NEDİR?

Tüketici hukukunun amacı, makalemizin başında da bahsedildiği üzere tüketicinin sahip olduğu hak ve çıkarlarını işletmeye, üreticiye veya firmaya karşı korumaktır.

Tüketici hukuku, tüketiciye ilgili hakların sağlanmasını, bu hakların korunmasını ve aynı zamanda uygulanmasını amaçlar.

Tüketici hukukunun temel amacı olarak, tüketici kişileri haksız ve kötü niyetli ticari uygulamalardan, yanıltıcı reklamlardan ve bu doğrultudaki kötü niyetli işlemlerden korumaktır diyebiliriz.

Tüketicilere açık ve şeffaf bilgi verilmesinin sağlanması, tüketicinin haksız ticari uygulamalarından korunması da tüketici hukukunun amaçları arasında yer almaktadır.

Ayrıca 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un içeriğinde ilgili kanunun amacı olarak aşağıdaki şekilde bir kanun maddesi düzenlenmiştir,

“MADDE 1- (1) Bu Kanunun amacı; kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı, tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmeye ilişkin hususları düzenlemektir.”

İlgili kanun maddesinden de görüldüğü üzere tüketici hukuku alanındaki bu kanunun amacı, tüketicinin kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyup kötü niyetli uygulamalara karşı önlemler almaktır.

TÜKETİCİ HUKUKU NELERİ KAPSAMAKTADIR?

Tüketici hukuku, tüketicilerin haklarını ve çıkarlarını korumayı amaçlayan geniş bir hukuk dalı olup bu hukuk dalı, günümüzde de büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir. Bu doğrultuda da tüketici hukuku, birçok konuyu kapsam alanında bulundurmaktadır. Tüketici hukukunun kapsadığı ilgili konulara kısaca değinecek olursak,

• Satış Sözleşmeleri, tüketici hukukunun kapsam alanına girmekte olup tüketici hukuku, mal veya hizmetlerin satın alınmaları ile ilgili sözleşmeleri düzenlemektedir. İlgili bu sözleşmelerin düzenlenmesindeki amaç, tüketicilere açık ve bilgi verilmesini sağlamaktır.
• Haksız Ticari Uygulamalar: Tüketici hukukunun bir diğer kapsam alanı ise tüketicilere yönelik yanıltıcı ve kötü niyetli reklamların engellenmesi, kötü niyetli pazarlama taktiklerinden ve haksız ticari uygulamalardan tüketicileri korumaktır.
• Hizmet Sözleşmeleri: Tüketici hukuku, tüketicilerin aldıkları hizmetlerle ilgili yapılan sözleşmeleri kapsam alanına almaktadır.
• Mesafeli Satış Sözleşmeleri: İnternet, telefon ya da diğer uzaktan iletişim araçları ile yapılan satış ve ilgili düzenlemelerin yapılması da tüketici hukukunun kapsam alanına girmektedir.

Genel olarak değerlendirmek gerekirse, her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamalar tüketici hukukunun kapsam alanına girmektedir.

TÜKETİCİ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI

Tüketici hukuku, tüketicilerin ilgili kurum ve şahıslara karşı hak ve çıkarlarını korumak amacıyla çeşitli temel kavramları içermektedir. Tüketici hukukunun temel kavramlarına kısaca değinmek gerekirse,

• Tüketici: Tüketici, mal veya hizmetleri satın alan ve kişisel olarak kullanma niyetinde olan kişileri ifade etmektedir. Tüketici, ticari veya mesleki amaç ile satın alım yapmayan kişidir.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanununda tüketici, ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.

• Satıcı: Satıcı kavramı, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun isimli kanunda, kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye mal sunan ya da mal sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.
• Mal: Mal, alışverişine konu olan, taşınır, taşınmaz gibi her türlü malı ifade etmektedir.
• Sağlayıcı: Sağlayıcı, ticari ve mesleki amaçlarla tüketicilere hizmet sunan ya da hizmet sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek ya da tüzel kişiyi ifade etmektedir.
• Tüketici İşlemi: Tüketici işlemi ilgili kanunda, mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem olarak tanımlanmıştır.
• Satış Sözleşmeleri: Tüketicilerin mal ya da hizmet satın alımları ile ilgili yaptığı sözleşmelerdir.
• Haksız Ticari Uygulamalar: Haksız ticari uygulamalar, tüketici kişilerin yanıltıcı reklamlar, haksız veya kötü niyetli aynı zamanda hileli ticari uygulamalar sonucunda mağdur edilmesidir.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER EVRENSEL TÜKETİCİ HAKLARI BİLDİRGESİ

Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Bildirgesi ile ilan edilen haklar, ilk defa 15 Mart 1962 tarihinde J.F. Kennedy tarafından temsilciler meclisine sunulan raporda yer almış ve sonrasında Avrupa Konseyi tarafından 1975 yılında evrensel tüketici hakları olarak beş madde halinde ilan edilmiş olup Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Bildirgesi, 16 Nisan 1985 tarihinde oybirliği ile kabul edilmiştir.

İlgili haklar, tüketicinin sağlık ve güvenliğinin korunması hakkı, tüketicilerin ekonomik çıkarlarının korunması hakkı, tüketicinin şikayet ya da sesini duyurma hakkı, tüketicinin temsil edilme hakkı ve tüketicinin aydınlatılma, eğitilme ve bilgilendirilme hakkı şeklindeki haklardan oluşmaktadır.

Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Bildirgesi’nin Hedefler başlıklı 1. Maddesine göre,

“Bütün ülkelerdeki, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki tüketicilerin menfaatlerini ve ihtiyaçlarını göz önüne alarak tüketicilerin çoğu zaman ekonomik şartlar, eğitim seviyeleri ve pazarlık gücü yönünden dengesizliklerle karşılaştıklarının idrakinde olarak; ve adil, tarafsız ve idame ettirilebilecek ekonomik ve sosyal bir gelişmeyi teşvik etmenin önemi kadar, tüketicilerin zararlı olmayan ürünlere erişme haklarına sahip olması gerektiği düşüncesi ile tüketicinin korunmasına ilişkin temel esaslar aşağıdaki şu hedefleri ihtiva eder:
a) Ülkelere, halklarına, tüketici olarak yeterli korumayı sağlamak ve idame ettirmek yönünde yardımcı olmak.
b) Tüketicilerin ihtiyaçlarına ve isteklerine cevap verecek üretim ve dağıtım şekillerini kolaylaştırmak,
c) Malların üretimi ve dağıtımı ve tüketicilere hizmet vermekle iştigal edenler için yüksek ahlaki davranış seviyesini teşvik etmek,
d) Tüketicileri olumsuz yönde etkileyen ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyette bulunan bütün teşebbüslerin iş yolsuzluklarına mani olmak için ülkelere yardımcı olmak,
e) Bağımsız tüketici gruplarının gelişmesini kolaylaştırmak,
f) Tüketiciyi koruma alanında uluslararası işbirliğini kolaylaştırmak,
g) Tüketiciye daha düşük fiyatlarla daha çok seçenek temin edecek pazar şartlarının gelişmesini teşvik etmek.”

TÜKETİCİNİN HAKLARI NELERDİR?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere ülkemizin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Bildirgesi’ne göre tüketicinin sahip olduğu bazı haklar mevcuttur. Bunlar,

• Tüketicinin Temel İhtiyaçların Karşılanması Hakkı
• Tüketicinin Sağlık Ve Güvenliğinin Korunması Hakkı
• Tüketicinin Bilgi Edinme Hakkı
• Tüketicinin Seçme Hakkı
• Tüketicinin Zararının Giderilmesi Hakkı
• Eğitilme Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı
• Sağlıklı Bir Çevreye Sahip Olma Hakkı
• Temsil Edilme, Örgütlenme, Sesini Duyurma Hakkı

Makalemizde de bahsettiğimiz diğer ilgili mevzuatlarda da tüketicilerin sahip olduğu bazı haklara yer verilmiştir. Örneğin 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 11. Maddesinde tüketicinin satın almış olduğu malın ayıplı olması durumunda tüketiciye bazı seçimlik haklar tanınmıştır.

AYIPLI MAL NEDİR?

Ayıplı mal en genel tanımıyla ilgili kanunda da tanımlandığı üzere, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanununda ayıplı mala, ayıplı maldan sorumluluk, ispat yükü ve satın alınan malın ayıplı çıkması durumunda tüketicinin seçimlik haklarına açıkça yer verilmiştir. Ayıplı mal ile ilgili olan kısım kanunun üçüncü kısmının birinci bölümünde yer almaktadır.

CAYMA HAKKININ KAPSAMI NEDİR VE NE ZAMAN KARAR CAYMA HAKKI KULLANILABİLİR?

Cayma hakkı, memnun kalınmayan bir malı ya da hizmeti iade etmek amacı ile tüketicilere sunulmuş bir hakkı ifade etmektedir.

Cayma hakkı, koşullara göre değişkenlik gösterebilmektedir.

• Örneğin, taksitle satış sözleşmesindeki durumu ele alırsak, tüketici yedi gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin taksitle satış sözleşmesinden cayma hakkına sahiptir.
• Bir diğer durum ise tüketici kredisi sözleşmesinden cayma hakkıdır. Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin tüketici kredisi sözleşmesinden cayma hakkına sahiptir.
• Ön ödemeli konut satış sözleşmesinde ise tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin cayma hakkına sahiptir.

Mesafeli sözleşmelerde, tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir.

TÜKETİCİ HAKEM HEYETİ NEDİR?

Tüketici hakem heyeti, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a göre, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara çözüm bulma amacı ile kurulan heyetlerdir.

Bakanlık, tüketici hakem heyetlerini oluşturmakla görevlidir ve aynı zamanda tüketici hakem heyetlerinin yetki alanı ile iş bölümü Bakanlıkça belirlenmektedir.

TÜKETİCİ HAKEM HEYETİNE NASIL BAŞVURULUR?

Belirli para sınırının altındaki uyuşmazlıklarda tüketici hakem heyetlerine başvuru zorunlu olmakla beraber bu para sınırının üstündeki uyuşmazlıklarda tüketici hakem heyetine başvuru zorunluluğu bulunmamaktadır.

İlgili bu parasal sınır yıllara göre değişiklik göstermekle beraber 2023 yılı için esas alınan parasal sınır, 66.000,00 TL olarak düzenlenmiştir. Demek oluyor ki 2023 yılında 66.000,00 TL altındaki uyuşmazlıklarda tüketici hakem heyetine başvuru zorunluluğu bulunurken bu sınırın üstündeki uyuşmazlıklarda herhangi bir zorunluluk bulunmamaktadır.

TÜKETİCİ HAKLARIYLA İLGİLİ MEVZUATLAR

Tüketici haklarının korunması ile ilgili esas mevzuat 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun olmakla beraber tüketici hakları ile ilgili çok sayıda yönetmelik bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik, Tüketici Hakem Heyetleri Bilirkişilik Yönetmeliği, Tüketici Kredisi Sözleşmeleri Yönetmeliği, Tüketici Ödülleri Yönetmeliği, Yenilenmiş Ürünlerin Satışı Hakkında Yönetmelik, Taksitle Satış Yönetmeliği, Satış Sonrası Hizmetler Yönetmeliği, Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği, Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliği gibi yönetmeliklerdir.

Tüketici hakem heyetleri, kendilerine yapılan başvuruları kabul etmek zorundadır.

Başvuruları ise tüketici, yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapabilmektedir. Tüketici hakem heyetinin bulunmadığı yerlerde ise başvurular o ilçe kaymakamlığına yapılabilmektedir. Bu durumda yapılan başvurular, kaymakamlıklarca, Bakanlıkça belirlenen yetkili tüketici hakem heyetine gönderilmektedir.

Tüketici hakem heyetine başvuruyu, tüketici, şahsen ya da avukatı aracılığıyla elden, posta yolu ile ya da e-Devlet kapısı aracılığıyla yapabilmektedir.

ANKARA TÜKETİCİ HUKUKU AVUKATI

Tüketici hukuku alanında herhangi bir hak kaybı yaşamamak için süreci alanında uzman bir avukatla yönetmek sizin için faydalı olacaktır. Bu konu ile ilgili HDY Hukuk & Danışmanlık olarak alanında uzman avukat kadromuzla sizlere yardımcı olmaya hazırız.

KAYNAKÇA

1- Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 

2- Prof. Dr. A. Lâle SİRMEN, Tüketici Hukukunun Amacı Ve Özellikleri

3- https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=4700

4- https://hukukbook.com/birlesmis-milletler-tuketici-haklari-evrensel-bildirgesi/